Het einde van rechtbank journalistiek - de persrichtlijn van de rechtspraak vanaf 1 juni 2025

Op 1 juni 2025 verandert de persrichtlijn van de rechtspraak in Nederland (persbericht).
Drie van de belangrijkste veranderingen hebben als gevolg dat Potkaars stopt met rechtbank verslaggeving zoals je dat sinds 2019 kon terugzien op https://potkaars.nl/rechtszaken-lijst.

  1. alleen geaccrediteerde journalisten zijn nog welkom

  2. vertegenwoordigers van de overheid mogen zelf bepalen of ze nog in beeld en/of met geluid willen worden opgenomen

  3. het register van door de rechter toegestane afwijkingen van de persrichtlijn vervalt

Je kunt de oude persrichtlijn (2013) en de nieuwe persrichtlijn (2025) hier teruglezen.

Potkaars deed verslag van een kleine honderd rechtszaken waarin de burger opkomt tegen beleid van de overheid of wordt aangevallen door de overheid; het individu tegen de Staat. De oude persrichtlijn bood daarvoor de mogelijkheden, met de nieuwe persrichtlijn zijn deze mogelijkheden beëindigd:

1. alleen geaccrediteerde journalisten zijn welkom

Vanaf 1 juni zijn alleen leden van één bepaalde vereniging nog welkom om audio- visueel verslag van rechtszaken te doen (zittingen te filmen). Je moet vanaf 1 juni lid zijn van de vereniging die zich noemt ‘Nederlandse Vereniging van Journalisten’ (NVJ). Voorwaarde voor lidmaatschap van die vereniging is dat je een vastgestelde hoeveelheid (of meer) geld verdient bij een vastgesteld lijstje mediabedrijven. Lidmaatschap werd Potkaars in 2021 geweigerd op specifiek die grond: (brief 1 - brief 2).

2. vertegenwoordigers van rechtspersonen mogen zelf bepalen of ze nog in beeld en/of geluid willen worden opgenomen

In de oude persrichtlijn stond dat vertegenwoordigers van overheidsinstellingen geacht worden akkoord te zijn met audio- visuele registratie van hun bijdrage in rechtszaken. In de persrichtlijn 2025 staat dat vertegenwoordigers van rechtspersonen om toestemming moet worden gevraagd door de journalist en dat alleen met toestemming nog mag worden gefilmd (citaat oude persrichtlijn, citaat nieuwe persrichtlijn).

3. het register van door de rechter toegestane afwijkingen van de persrichtlijn vervalt

Als rechters afwijken van de persrichtlijn, moest die beperking onder de oude persrichtlijn worden vastgelegd in een register. Potkaars tekende twee maal protest aan tegen het niet registreren van een besluit en kreeg in beide gevallen gelijk (gerechtshof Den Haag, gerechtshof Amsterdam), maar tegen het oordeel van een rechter over toegang voor pers tot een zitting, staat de journalist géén beroep open (zie Potkaars rechtszaak). In de nieuwe persrichtlijn 2025 vervalt de eis uitzonderingen vast te leggen in dit register en kan een rechter naar eigen inzicht en willekeur toegang voor de pers beperken zonder daarover verantwoording te hoeven afleggen in een register.

In Nederland is er niet alleen de NVJ, maar ook de vereniging van vrije journalisten, de VVJ. In 2024 schreef ik de NVJ, de VVJ en de Raad voor de Rechtspraak aan met mijn zorgen over het gebrekkig naleven van de oude persrichtlijn (lees de brief). Alleen de Raad voor de Rechtspraak stuurde mij een antwoord terug (lees het antwoord). De andere krant, waarvan de redacteur tevens voorzitter is van de VVJ schreef over de nieuwe persrichtlijn in de krant van 22 maart een column.

Herziening persrichtlijn in blckbx dd 28 maart 2025

Op 26 maart schreef ik zowel (oa.) de NVJ als blckbx aan, als fyi over de verandering van persrichtlijn. Op 28 maart was de woordvoerder van de NVJ te gast in blckbx (maar sprak niet over dit onderwerp), gevolgd door Willem Engel die juist over dit onderwerp aan tafel zat. Engel zegt op twitter dat algemeen secretaris Thomas Bruning van de NVJ niet met hem in gesprek durfde. Potkaars/Rico Brouwer is door NVJ noch blckbx benaderd, daar zal dan wel hetzelfde voor gelden? De vraag die als een olifant in de kamer staat na het zien van deze aflevering, is wat de blckbx redactie dacht toen ze de planning voor deze uitzending maakten.

In bovenstaand videofragment, overgenomen van deze blackbox DWIV, legt Engel uit hoe in zijn optiek rechtbank journalistiek zou moeten functioneren en waarom volgens hem de nieuwe persrichtlijn tot doel heeft te censureren.

De rechtspraak in Nederland heeft een vereniging in de arm genomen, die vanaf 1 juni accreditatie doet namens de rechtspraak. Dit is een vorm van censuur waar de NVJ zich voor leent. Ze waren in blackbox uitgenodigd omdat ze zeggen tégen de censuur op Russia Today door de Europese Unie te zijn, maar in hetzelfde segment zegt Bruning vóór de Digital Services Act te zijn. Deze verordening regelt dat derde partijen namens de overheid verantwoordelijk zijn voor censuur. In dit twitter draadje (klik om verder te lezen) leg ik aan de hand van weggecensureerde Potkaars interviews die ik in 2020 maakte uit hoe censuur door privé bedrijven (en instellingen als de NVJ) in de praktijk uitpakt. Vanaf 1 juni 2025 mede mogelijk gemaakt door de NVJ en de Raad voor de Rechtspraak..

Kamervragen Gideon van Meijeren dd 31 maart 2025

links:

Rico Brouwer