NFI: Wie zit in onze DNA databank? (Nederlands)

Dit artikel gaat over de twee DNA databanken van Nederland. 
Die van het NFI (Nederlands Forensisch Instituut) waarin onder voorwaarden DNA profielen worden opgeslagen en de databank van de veiligheidsdiensten waarin zonder die restricties DNA informatie wordt opgeslagen.

Er zijn ook twee soorten misdrijf. 
Die waartegen de DNA databank van het NFI is opgezet (zeg maar ‘gewone misdaad’) en die waar veiligheidsdiensten voor opgezet zijn (zeg maar ‘in het belang der staat’).

Een nieuw wapen binnen DNA onderzoek is opsporing via het DNA Y-profiel. Dit zorgde bijvoorbeeld voor het aanwijzen van een verdachte in de zaak Nicky Verstappen.

Mannen hebben een Y-chromosoom, vrouwen niet. Je Y chromosoom krijg je als man van je vader en geef je door aan je zoon(s). Dat betekent dat één profiel van dat Y-chromosoom voldoende is om je hele familie in mannelijke afstamming in beeld te brengen.

Dat betekent ook dat jouw DNA informatie (en dat van je kinderen) in de databank zit, als één familielid er ooit in terecht is gekomen.

Wanneer we erfelijke informatie in een databank opslaan, heeft dat consequenties voor de mensen waarvan die informatie óók is. Jouw DNA is van jou en valt onder jouw recht op lichamelijke integriteit (artikel 11 van de grondwet) dat nauw samenhangt met je recht op privacy (artikel 10 van de grondwet). In Nederland hechten we erg aan je recht op privacy net zoals aan de vrijheid van meningsuiting, je recht om je te verenigen en het demonstratierecht. Ze zijn een voorwaarde om je te kunnen verweren tegen ‘de staat’, wanneer die haar belangen eens niet netjes meer zou wegen.

Je weet uit de geschiedenis dat het ook hier gebeuren kan en je kan in het buitenland zien wat er gebeurt als die checks & balances niet goed functioneren; in EU land Spanje zijn afgelopen jaar politieke gevangenen gemaakt van volksvertegenwoordigers en een paar jaar eerder werden in NAVO partner Turkije juristen en docenten bij tienduizenden tegelijk gevangen gezet.

Verwantschapsonderzoek op basis van DNA is sinds 2012 in Nederland bij wet geregeld: verzameld DNA materiaal mag alleen voor dat ene strafrechtelijk onderzoek worden gebruikt en moet daarna worden verwijderd en vernietigd.

Als het aan de VVD en deze coalitie onder Rutte III ligt, gaat dat veranderen. Met de Wet op de Inlichten en Veiligheidsdiensten (de sleepwet) is een DNA databank voor veiligheidsdiensten sinds begin 2017 een feit en mogen de diensten data uit de DNA databank van het NFI en die van medische instellingen kopieren. Dat dat ook echt gebeurt, lees je bijvoorbeeld hier.

En dan is er nu onder minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid nieuwe wetgeving in ontwikkeling om die DNA databank verder mee te vullen, daarover lees je hier.

Maar privacy vriendelijke ontwikkelingen zijn er ook. De EU heeft de GDPR aangenomen wat in Nederland leidde tot de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Daarin staat bijvoorbeeld dat alleen noodzakelijke gegevens (zoals DNA) die voor het beoogde doel noodzakelijk zijn (zoals strafrechtelijk onderzoek), mogen worden verzameld en dat persoonsgegevens (zoals bloedmonsters) niet langer bewaard mogen worden dan voor het beoogde doel nodig is.

In de kelder van het NFI liggen nog tienduizenden bloedmonsters, verzameld tussen 1960 en 1990 voor bloedgroep onderzoek.

Handig!

De politie pleit er voor deze monsters ook toe te voegen aan de DNA databank en Staatssecretaris Harbers stelt voor hier dan ook meteen Y-profielen van te maken. En ze denken er over na, om meewerken aan nieuw DNA onderzoek in voorkomende gevallen verplicht te stellen. Dat betekent dat het strafbaar wordt als je er niet aan meewerkt om een Y-profiel van je DNA te laten maken.

Verplicht de bloedlijn van je (klein)kinderen beschikbaar stellen aan onze veiligheidsdiensten, die ze dan weer kunnen delen met diensten in het buitenland. Data die je daar opslaat gaat nooit meer weg. Dat heeft niets meer te maken met gericht strafrechtelijk onderzoek, het maakt genetisch profileren mogelijk.

what could possibly go wrong?

In het interview vertelt Lex Meulenbroek van het NFI hoe DNA onderzoek precies gebeurt en wat een sterk middel het kan zijn in opsporing van zware misdaad. Het NFI wil het daarom graag nóg beter kunnen inzetten om nog meer boeven te kunnen vangen en vroeg daarom om verruiming in de wet: ze wil voortaan ook Y-profielen van verdachten en veroordeelden mogen opslaan. Bezien vanuit de context van het NFI is dat wel te begrijpen.

Bezien vanuit de context van de sleepwet, je grondrechten en de onschuldigheidspresumptie die aan de basis ligt van ons strafrecht gaan alle alarmbellen af wanneer met één boef in de familie, ook jouw DNA Y-profiel en dat van je kinderen alvast in een databank is opgenomen.

ict, privacyRico Brouwerreporters online, dna, lex meulenbroek, nfi, aivd, cafe weltschmerz